På same måten som ansikta våre har så mange verksame musklar at målarkunsten ikkje kan fange eit heilt vanleg smil, har eit personleg litterært språk så mange nyansar, og mennesket ei så stor evne til å kople saman ulike idear og ulike uttrykk, at maskingenerert språk alltid vil vere sekunda vare.
Sakas estetikk er temaet for årets femte utgåve av Prosa. Eg tenkte først at det var eit langt sprang frå førre nummer om kunstig intelligens. Men etter kvart som framtida faldar seg ut i bokbransjen, viser det seg – igjen! – at alt heng saman.
28. september sende NFFO ut ein e-post der dei bad medlemmane hjelpe til med å kartleggje ulovleg bruk av norske verk til opplæring av språkmodellar i USA. Selskapet OpenAI har blitt saksøkt av Autors Guild America, og via tidsskriftet The Atlantic er det mogeleg også for nordmenn å søkje opp om eigne bøker eller omsetjingar har blitt mata inn i maskinane utan løyve.
Det er absolutt eit poeng å finne ut i kor stort omfang norsk litteratur har blitt utnytta på denne måten i utlandet. Men meir nærliggjande og akutt er behovet for å ta opp den same problemstillinga med NTNU i Trondheim, som brukar norsk litteratur til å trene opp språkmodellen NorGPT.
At eigarane av språkmodellar forsyner seg av åndsverk, er berre eitt av problema kunstig intelligens (KI) skaper for bokbransjen. Nyleg dumpa eg sjølv over eit tilfelle av rein svindel.
Midt i august var eg i ferd med å bestille ei engelskspråkleg sakprosabok i ein nettbokhandel, då algoritmane viste meg ein annan tittel som fanga interessa. Prisen var berre 163 kroner, så eg slo til. Mot normalt tok leveringa tre veker. Då eg endeleg fekk bokpakken, viste impulskjøpet seg å vere eit hefte på berre 50 sider. På framsida var det trykt ei enkel og kornete teikning av tre menneske. Frå første setning var teksten merkeleg sjellaus, og dessutan prega av gjentakingar, ulogiske sprang og ufullstendige brotstykke av anekdotar. Eg tenkte straks at både bilete og tekst måtte vere KI-generert.
Det skulle berre eit enkelt nettsøk til for å finne ei anna bok med identisk tittel, og ho såg ut som amerikanske bestseljarar flest, med blurbar og det heile. Eg kontakta nettbokhandelen om saka, og fekk i løpet av ein dag bekrefta at heftet eg hadde kjøpt, var KI-generert «print on demand». Nettbokhandelen gav meg dei 163 kronene tilbake og bad meg makulere heftet.
Eg skaffa meg det eg meinte måtte vere det originale verket, og det vart straks tydeleg at denne teksten, som er resultat av mange års arbeid, i heftet har blitt redusert til eit keitete KI-samandrag. At kapittelinndelinga og setningane er kopierte, har ein prøvd å kamuflere med endra ordstilling og bruk av synonym. Trass i den fullstendige mangelen på språkleg flyt og eleganse inneheld heftet ein heil del kunnskap. Men kjeldereferansar er det sjølvsagt ikkje spor av, så her kan ein med rette leite fram igjen termen «kunnskapstjuveri».
Alle personlege referansar til den eigentlege forfattaren er fjerna frå teksten, noko som til dømes har resultert i at forordet består av berre eitt, generisk avsnitt. Namnet som er oppgitt på omslaget, er det ikkje mogeleg å finne på nettet. Ganske sikkert viser det ikkje til ein faktisk person, gitt at det er konstruert av fornamnet til forfattaren av originalen og det fulle namnet til ein etablert romanforfattar. Slik kan svindlarane nå tak i endå ei potensiell kundegruppe.
Både piratkopiering og misbruk av kjende namn har lenge vore eit problem i USA. Forfattarar finn bøker til sals som har deira namn på omslaget, men som dei aldri har skrive. I våre små norske forhold er det vanskeleg å tenkje seg at nokon kan kome unna med slik svindel. Men gitt den uheilage kombinasjonen av maskinlæring og maskinomsetjing kan ingen vere trygg på at teksten som ein har lagt hjarte og sjel i, ikkje vil bli toggen og spytta ut på ein annan marknad.
Litt trøyst er det likevel å finne. Den KI-genererte lesaropplevinga mi minner om noko viktig, nemleg kor avgjerande det sanselege og estetiske er i menneskeleg kommunikasjon. Om noko er berre ørlite annleis enn vanleg, merkar vi det straks. Stilen, kva vi oppfattar som velformulert, velproporsjonert, rytmisk og melodisk, speglar det levande mennesket i teksten – og om det finst eit bankande hjarte bak formuleringane.
I TV-programmet «Portrettmesterskapet» på NRK har eg lært at det knapt finst store smil i kunsthistoria – det er rett og slett for vanskeleg å framstille dei godt. På same måten som ansikta våre har så mange verksame musklar at målarkunsten ikkje kan fange eit heilt vanleg smil, har eit personleg litterært språk så mange nyansar, og mennesket ei så stor evne til å kople saman ulike idear og ulike uttrykk, at maskingenerert språk alltid vil vere sekunda vare.
I dette nummeret finn du eit knippe tekstar som både omtalar og viser eit spekter av personlege skrivestilar – prosaversjonen av store smil.
