Overskrifta for denne leiarartikkelen skulle etter planen vere «Kulturen er trygda», som ein kommentar til kor avhengig bokbransjen er av offentlege og private støtteordningar – samtidig som det ikkje er regulert kor dårlege vilkår ein kan tilby frilansarar. Men den planlagde artikkelen om forlagsøkonomi måtte utsetjast på grunn av sjukdom. Så kom dei nasjonale tiltaka for å stoppe koronaviruset, og alt såg med eitt annleis ut.
Rett nok har utsegna «kulturen er trygda» fått konkret innhald i ein grad eg aldri kunne ha tenkt meg: Frilansarane i bransjen miste først alle oppdrag, og så kom dei statlege garantiane med styrkte trygderettar for å avhjelpe det akutte i situasjonen. Det bør få varige konsekvensar for korleis ein tenkjer om løning av arbeid i kultursektoren.
Honorar til næringsdrivande bør ligge om lag 35 prosent høgare per time enn ordinær løn nettopp for å ta høgd for at dei ikkje har dei same rettane til sjukeløn og dagpengar som lønstakarar – forståinga for det har generelt vore dårleg. Om ein skal seie det som det er, står også konseptet «betaling for nedlagde arbeidstimar» svakt i bransjen – ikkje minst i tidsskriftsektoren. Prosa har nyleg oppjustert honorarsatsane, men det er framleis eit stykke igjen til rimeleg timebetaling.
Vidare blir det tydeleg at oppdragsavtalar bør avklare kva som skal skje om eit arrangement eller ein leveranse må avlysast på grunn av sjukdom eller anna. Og frilansarar bør vere dekte av forsikringar, noko mange ikkje tar seg råd til. Er det meir fagorganisasjonane kan gjere på det feltet? Kanskje bør det formaliserast at frilansarar kan få betre betaling enn dei som tar oppdrag ved sida av full jobb? Dette er problemstillingar Prosa vil arbeide vidare med.
Men krisa opnar endå vidare perspektiv, for den gjer det så tydeleg korleis samfunnet vårt er og fungerer: Kven som lever med minst tryggleik og dermed er mest sårbare. Kva yrkesgrupper som held dei store tannhjula i gang, og kor avgjerande det er å ta fagkunnskap på alvor. Kor viktig nivået av tillit i samfunnet er for at det skal fungere godt. Ikkje minst har vi merka i både kropp og psyke kor tett samanvovne liva våre er. At somme har vore i Kina, Italia eller Austerrike, kan få lagnadstunge konsekvensar for eldre, kronisk sjuke og arbeidarar i mange bransjar her heime. Har ein nokon gong tvilt på kor viktig ein velferdsstat som famnar alle, er for tryggleiken i samfunnet, så er berre ordet «smittefare» no grunn til å revurdere.
Som biologane Anne Sverdrup-Thygeson og Jessica Lönn-Stensrud utdjupar i intervjuet i dette nummeret, er vi også avhengige av livsformer vi vanlegvis ikkje ofrar ein tanke, enten det er mikroorganismar, insekt eller flaggermus. Næringsvett handlar dermed ikkje berre om å ta kontroll over livet ved hjelp av matbudsjettet, ein trend vi også ser nærmare på, men om å skjøne og planlegge for dei store og langsiktige samanhengane. Når dei to meldingane av aktuelle oljebransje-bøker i dette nummeret blir lesne, er det brått i konteksten av historisk låge oljeprisar. Det kan endre forståinga av kva som er godt næringsvett i nasjonal skala.
Kulturlivet har vore prega av ei haldning der vi tar for gitt at alle har så dei klarer seg – uansett kor lite lønsamt frilanslivet er. Koronapandemien og dei økonomiske konsekvensane av den viser kor fort alt kan forandre seg. At førsteopplaget av Dag O. Hessens bok Verden på vippepunktet forsvann frå hyllene i løpet av nokre få dagar, tyder på at mange har innsett det og vil vite kva meir vi kan ha i vente.
Der ligg paradoksalt nok også håpet i denne unntakstilstanden: No har vi erfart kor effektivt samfunnet kan samle seg til solidarisk handling, og kjensla av samhald det skaper. Kan det styrke viljen til handling også med tanke på miljøberedskap? Kan solidariteten vare lenger enn smittefaren, slik at vi får nyte eit rikt kulturliv også om norsk økonomi blir trongare? Eller er det hamstringa av dopapir som vil bli ståande som definerande for morgondagens samfunn? I krisa blir utfallet avgjort. Det er no vi må bestemme oss.
