Kroppsvæske-cocktail

I ein uformell og leikande tone dukkar forfattaren ned i ein fascinerande miks av kroppsvæsker. Det er slett ikkje berre gamle kjenningar som blod, sveitte, sæd, spytt og tårer som skal omtalast og smakast på. Mellom heile 51 menneskelege utsondringar blir vi også så vidt presenterte for ukjende fluidum som chylus og surfaktant. Vi får vite mykje om mangt i flaumen av seriøst forskingsarbeid, som at eit vanleg 25-meters offentleg symjebasseng inneheld i snitt 40 liter urin.

For denne lesaren er det likevel delane om mat og matmelting som leskar læretørsten mest. Ein kokk er faktisk også konsulent for boka. Frå ulike kjelder får lesaren vite til dømes korleis torskesæd oppfører seg i møte med smør og ei heit steikepanne, og kvifor enkelte fedrar og mødrer blir kannibalar og et morkaka som nærte barnet deira.  Om helsevinsten er uklår, er den er i alle fall mør som kalvekjøt, smakar litt som annan innmat, og krev kanskje den same Amarone-vinen som Hannibal Lecter serverte til gjesten sin.

MORO MED SÆDSKRIFT
Boka inneheld altså så mykje moro og fjas at den nesten sprengjer seg ut av sjangeren populærvitskap og over i populærkultur eller underhaldning. Medisinsk historie får relativt lite plass, og det er litt trist at det vesle som finst, er opptogne og utspytta gamle skildringar av årelating og den første blodoverføringa. Litt mindre kjend er kanskje forteljinga om forskaren som for to hundre år sidan fekk tak i ein ungdom med kulehol i magen. Han sydde det saman så holet vart ein permanent fistel, og fiska med matbitar i silkesnorer for å finne ut meir om matmeltinga. Han fann aldri ut kvifor magesyra ikkje kjendest så sur som venta når han stakk tunga inn i holet. Slike humoristiske anekdotar gjennomsyrer heile verket, forfattaren nektar seg ikkje noka form for krumspring for å more lesaren. Vi får til dømes vite at sæd er godt eigna som blekk til å skrive hemmelege brev med, når fienden først har oppdaga trikset med at sitronsaft og mjølk blir brunt ved varmebehandling av papiret. Først når papiret med sædskrift kjem i lys frå ei kvartslampe, eller som i dag ei UV-lampe, er skrifta brått leseleg. «Kvar mann sin fyllepenn», skal sjefen for britisk spionasjeverksemd under første verdskrigen ha sagt. Han heitte til og med Manfred Cumming.

NORSKE KJELDER

Forfattaren, som har doktorgrad frå Senter for kreftbiomedisin ved Universitetet i Oslo, følgjer heldigvis også i litt meir fagleg seriøse fotefar. Han heng i laboratoriefrakkeskøytane på kollegaene sine innan fleire felt og byr fram kroppen sin i byte mot kunnskap. Ikkje berre deler han ut spytt og blod, til og med beinmarg får dei trekkje ut av han, i eit inngrep forfattaren overraskande nok framstiller som berre litt ukomfortabelt. Mannen med ein smerteterskel som kan samanliknast med dei tapraste fødekvinner, er då også sjeldan flink til å finne kvinner som relevante og solide kjelder, både ekspertar, forskarar og folk som deler meir kvardagslege erfaringar. Då blir det lettare å tilgje ei stemoderleg behandling av enkelte kvinnelege kroppsvæsker. Meir om det seinare.

Mykje av boka sogen frå engelskspråklege bryst, både sitat og poeng er henta frå liknande engelske bøker, Denne bruken er open, og boka har ei fyldig referanseliste, delt opp både alfabetisk og etter hovudtema.

UTANFOR RAMMENE

Kanskje dreg forfattaren prosjektet sitt langt utanfor leia når han blæs opp emne han sjølv er spesielt oppteken av. Det er ikkje lett for denne lesaren å sjå poenget med å innleie boka med ei krefthistorie frå ein namngjeven pasient. Det er kanskje også litt utanfor eige rammeverk å late ei spyttprøve legitimere lange utleggingar om genetisk og biomedisinsk forsking. Det handlar vel strengt teke heller ikkje så mykje om kroppsvæsker når Husabø Eikenes skriv om bruken av «kriminalitets-gen» i straffeprosessar og det norske dilemmaet regjeringa la fram i fjor: Skal vi lagre blodprøvene som blir teke av alle norske nyfødde, i eit sentralt DNA-register? Men spørsmålet er aktuelt i samfunnsdebatten og forsvarer difor plassen sin.

Den kommersielle kampen om å tilby stadig nye testar der kroppsvæsker kan avsløre sjukdomar, er også relevant, med klåre åtvaringar mot å gje frå seg genomet sitt til selskap som vil selje til dømes kosthaldstilskot og mirakelkurar. Det kan vere rette ord i rett tid, når vi no for berre nokre hundrelappar kan bli med på galeien og sende frå oss DNA til utanlandske firma som vil fortelje oss om blodsband, slekt og sjukdomsrisiko.

BLOD I SÆRSTILLING

Heile boka er ganske blod-drukken, det er då også den tradisjonelt mest magiske og myteomspunne kroppsvæska. Men årsaka kan ikkje vere korkje fagleg, dramaturgisk eller litterær når forfattaren også proppar inn ein lang reklameliknande harang om Blodbanken, med Fleksnes som døme og generelle heiderskvad til alle desse samfunnsstøttene som byr på blodet sitt. Slik propagandaliknande og politisk korrekt plakatbering trekkjer ned kvaliteten i heilskapen.

Det er kanskje tilfeldig, men typisk kvinnelege væsker blir ofte relativt stutt og klinisk omtala. Den kvinnelege ejakulasjonen finst kanskje ikkje i det heile, seier biologen Husabø Eikenes, men han kunne i det minste tøysa litt med det faktum at denne kroppsvæska likevel er forboden som innslag i engelskprodusert porno. På same vis er dei svært intrikate og mangslungne funksjonane til fostervatn ganske stemoderleg og kort behandla. Og kvifor ikkje nytte høvet til å informere meir, og gjerne med same sosiologisk-humoristiske snert som i andre kapittel, om den i mange kulturar mest ureine av alle kroppsvæsker – menstruasjonen?  (Men rett skal vere rett, kukosten blir også berre så vidt nemnd.)

FRAMTIDA FANGAR

Det er spanande å få vite at digitale data kan lagrast i levande organismar og dermed altså i mange kroppsvæsker. At ungdomskjelda truleg finst. Forfattaren meiner også at innan få tiår er dei første designbabyane, frie frå arvelege sjukdomar og med utvalde fysiske særtrekk, fødde frå kunstige livmorsekkar. Alt dette handlar heller ikkje så mykje om dei reine væskene, men det gjer jo ikkje lesinga mindre interessant for oss som tykkjer det er artig å vite nøyaktig kva gensekvens som styrer om ein får turr eller klissete øyrevoks. Og at i Afrika har alle klissete, medan folk i Asia har turr. Og at den klissete alltid vinn dersom foreldra har ulik type.

Alt i alt er boka ein vellukka cocktail, sjølv om enkelte ingrediensar smakar litt resirkulert eller flatt. Også sjølve språket flyt godt, og kling kanskje ekstra godt for ein vestlending. Litt klumsete formuleringar som «Påkledninga let meg opphalde meg på laboratoriet hennar» og gamalmodige skildringar der Kari Nordmann føder medan Ola støttar henne, kunne sjølvsagt vore sila frå før servering.

May Grethe Lerum (53) er forfattar og journalist.